■ پایداری اجتماعی بخش شهرسازی

پایداری اجتماعی

پایداری اجتماعی تحت عنوان زندگی سالم، بارور و هماهنگ با طبیعت تعریف شده است. در تعریف پایداری اجتماعی گروهی از محققان به 4 عنصر اصلی و تعیین کننده عدالت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مشارکت و امنیت اشاره کرده اندکه مولفه هایی مانند فرصتهای برابر و توأم با پیشرفت برای تمام انسانها، زندگی همراه با تعاون و همکاری به همراه امنیت، امرار معاش و ایمنی سکونتگاه های انسانی در برابر مخاطرات طبیعی، مبنای سنجش پایداری اجتماعی قرار گرفته اند؛ به علاوه بسترسازی به منظور ظهور و بروز خلاقیت ها، بسیج آحاد مردم در جهت تأمین اهداف توسعه پایدار و نیز اطمینان در آینده ای بهتر برای همه با تأکید بر رفاه مردم بومی و تأکید بر نقش حیاتی آنان در مدیریت محیطی و توسعه از ارکان تعریف پایداری اجتماعی است. از طرف دیگر در رویکرد اجتماعیِ توسعه پایدار، جایگاه طبقه متوسط و ضعیف و نیازهای اساسی آنان در اولویت است.

پایداری اجتماعی:
پیچیدگی مفهوم توسعه و پایداری به طور کلی و پیچیدگی مفهوم پایداری اجتماعی به طور اخص کار ارزیابی توسعه پایدار و پایداری اجتماعی را مشکل کرده است چرا که به قول لیون دال پیچیدگی نظام های بشری تعیین معیارهای پایداری را بسیار مشکل می سازد (لیون دال، 1381: 86). «مطالعات متعددی به ارزیابی توسعه پایدار به طور کلی اقدام و سه بعد توسعه پایدار را به طور همزمان مطالعه کرده اند ولی کمتر مطالعه ای را می توان یافت که به بعد پایداری اجتماعی به طور ویژه توجه کرده باشد. به مبحث ارزیابی اجتماعی می توان از سه بعد توجه نمود: ارزیابی پایداری اجتماعی از بعد عملی که به استفاده از روش ها و شاخص های مرتبط و در راستای پایداری اقدام می کند؛ بدین معنا که در پی بررسی پایداری فعالیت ها و کنش های انسانی است. در این بعد، ارزیابی پایداری روشها، موضوعات و شاخص هایی نظیر توانمندسازی افراد جامعه، مشارکت، قابلیت دسترسی، رفاه، اشتغال، سلامتی، امنیت و سایر شاخص هایی مد نظر است که استانداردهای زندگی را تعیین می کنند. بعد دوم مربوط به ارزیابی پایداری سیاستهاست و بر اساس اصول و اهداف ارزیابی می کند و بدین صورت که آیا این اصول و اهداف متناسب با مقوله پایداری و در راستای آن هستند؟ ارزیابی این بعد با هدف متمایل شدن اصول و اهداف به سمت پایداری انجام می شود؛ محورهایی که توجه نکردن به پایداری آنها، پایداری بعد عمل را به چالش می کشد و نهادهای اجرایی متولی را با مشکل مواجه می کند و به عبارتی پایداری اصول توسعه پایدار را ارزیابی می کند. در بعد سوی ارزیابی پایداری اجتماعی تئوری ها و رهیافت های ارزیابی شده و بررسی این موضوع که آیا تئوری ها و رهیافت های ارزیابی شده برمبنای اصول پایداری تدوین شده اند؟» (سالمی، 1390: 58)

توسعه پایدار اجتماعی:
«تک تک افراد یک جامعه، سرمایه های اجتماعی را می سازند و ذخیره هایی از منابع اجتماعی و انسانی هستند. توسعه، هم می تواند این منابع اجتماعی را ارتقاء دهد و هم آن را نابود سازد» (شکویی، 1373: 439). «توسعه پایدار اجتماعی توسعه ای است که:
- نیازهای اساسی به غذا، سرپناه، آموزش، شغل، درآمد، شرایط زندگی و فعالیت را تأمین کند.
- عدالت خواه باشد و این اطمینان را بدهد که منافع توسعه کاملاً در سراسر جامعه به تساوی و منصفانه توزیع می شود.
- رفاه فیزیکی، ذهنی و اجتماعی جمعیت را ارتقاء داده و یا حدأقل از بین نبرد؛
- آموزش، خلاقیت و توسعه توان انسانی را برای کل جامعه ترویج کند؛
- میراث فرهنگی و زیستی را حفظ کرده، احساس ارتباط با تاریخ و محیط زیست را تقویت کند؛
- مردم سالارانه باشد و مشارکت و دخالت شهروندان را ترویج کند؛
- شرایط زندگی را بهتر کرده و بین طراحی شکل محل های عمومی شهر و رفاه اجتماعی، کالبدی و شور و هیجان ساکنان شهر ارتباط برقرار نماید» (کاظمی محمدی و دیگران، 1381: 31-32).

روش های ارزیابی پایداری:
در حال حاضر روشهای متعددی برای ارزیابی پایداری وجود دارد که به جنبه های متفاوتی از توسعه و پایداری اشاره دارند و اغلب تکمیل کننده یکدیگر هستند. بعضی اعتقاد دارند که باید ابعاد پایداری در یک تصویر کلی کنار هم قرار بگیرند؛ بعضی دیگر هم به تبادل نظر درباره پایداری با استفاده از شاخص ها می پردازند. (لیون دال، 1381: 83). باسل در سال 1999، پنج روش را برای ارزیابی پایداری ارائه داده که یک تقسیم بندی خوب و نسبتاً جامع بوده است که در طراحی شاخص های پایداری کاربرد مناسبی دارد. این روش ها عبارتند از:

1- اثر اکولوژیکی
2- فشارسنج یا بارومتر پایداری
3- انتخاب شاخص ها بر اساس آزمون و خطا
4- چارچوب فشار- وضعیت موجود- واکنش
5- رویکرد اندام وار یا نظام مند (باسل، 1999: 13).

منابع:
1- لیون دال، آرتور. (1381)، رهیافتهای جامع شاخص های توسعه پایدار، بدریج مولدان سوزان بیلهاراز، ژوهانسبورگ، ترجمه حداد تهرانی، نشاط و محرم نژاد، ناصر. سازمان حفاظت محیط زیست، صص 83-99.
2- سالمی، مریم و دیگران. (1390)، سنجش پایداری اجتماعی زنان روستایی شهرستان سنقر، مجله مطالعات اجتماعی و روان شناختی زنان، سال 9، شماره 1، بهار 90، صص55-76)
3- شکویی، حسین. (1373)، دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، سمت، تهران.
4- کاظمی محمدی، سیدمهدی موسی و دیگران. (1381)، سنجش پایداری اجتماعی توسعه شهر قم، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 43، زمستان، صص 27-41.
5- Bossel, H. (1999): Indicators for Sustainable Development: Theory, Method, Applications, INTERNATIONAL INSTITUTE FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT,Canada .